Uykusuz gecelerin suçlusu ortaya çıktı! Uzmanlar açıkladı

Huzursuz bacak sendromu (HBS), dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen ve bilhassa geceleri dayanılmaz bir hareket etme isteğiyle kendini gösteren nörolojik bir rahatsızlık. Bacaklarda karıncalanma, yanma, ağrı ya da tanım edilmesi güç bir huzursuzluk hissiyle karakterize olan bu sendrom, uyku kalitesini önemli biçimde bozarak ömür standartlarını düşürüyor.

Bilim insanları ve yabancı uzmanlar, bu rahatsızlığın kökeninde beyindeki dopamin dengesizliğinin yattığını ortaya koydu

Son araştırmalar, dopaminin kas hareketlerini denetim etme sürecindeki kritik rolünü bir defa daha gözler önüne serdi

Dopamin, beyinde kas hareketlerini düzenleyen ve hudut hücreleri ortasında bağlantısı sağlayan bir nörotransmitter olarak biliniyor.

ABD’de Johns Hopkins Üniversitesi’nden nörolog Dr. Christopher Earley, huzursuz bacak sendromunun dopamin sistemindeki bir aksaklıkla irtibatlı olduğunu vurguluyor.

Earley, “Beyindeki dopamin düzeylerindeki dengesizlik, kas hareketlerini denetim eden sinyallerin gerçek biçimde iletilmesini engelliyor. Bu da bacaklarda istemsiz bir hareket etme dürtüsüne yol açıyor” dedi.

Sleep Medicine Reviews mecmuasında yayımlanan bir çalışma, HBS hastalarının beyinlerinde dopamin reseptörlerinin fonksiyon bozukluğu yaşadığını ve bu durumun gece semptomlarının artmasıyla bağlantılı olduğunu gösterdi.

İngiltere’deki Cambridge Üniversitesi’nden Prof. Anna Wirz-Justice ise dopaminin sirkadiyen ritimle olan kontağına dikkat çekerek, “Dopamin düzeyleri gün içinde dalgalanır ve gece saatlerinde doğal olarak azalır. Huzursuz bacak sendromu hastalarında bu azalma daha bariz hale geliyor ve semptomlar akşam saatlerinde şiddetleniyor” diye ekledi. Bu görüş, 2021’de Journal of Neurology mecmuasında yayımlanan bir araştırmayla destekleniyor. Araştırma, HBS hastalarının beyin omurilik sıvısında gece saatlerinde ferritin ve dopamin metabolitlerinin manalı derecede düşük olduğunu ortaya koydu.

Dopamin üretiminde demirin de kritik bir rol oynadığı biliniyor. Almanya’daki Max Planck Nöroloji Enstitüsü’nden Dr. Birgit Högl, “Demir, dopamin sentezinde sürat sınırlayıcı bir enzim olan tirozin hidroksilazın kofaktörüdür. Beyindeki demir düzeyleri düştüğünde, dopamin üretimi de sekteye uğruyor” dedi.

Movement Disorders mecmuasında yayımlanan bir çalışma, HBS hastalarının %40’ında demir eksikliği tespit edildiğini ve bu durumun dopamin yolaklarındaki bozuklukla direkt bağlı olduğunu kanıtladı.

Dr. Högl, ferritin düzeyinin 75 ng/mL’nin altına düşmesinin semptomları kötüleştirdiğini ve demir desteğinin birtakım hastalarda rahatlama sağladığını belirtti.

Huzursuz bacak sendromunun nedenleri ortasında genetik yatkınlık da değerli bir yer tutuyor. ABD’li nörolog Dr. Mark Buchfuhrer, “40 yaş öncesi başlayan olayların büyük bir kısmı genetik kökenli. Aile hikayesi olan bireylerde hastalığa yakalanma riski %50’ye kadar çıkıyor” dedi.

Lancet Neurology mecmuasında yayımlanan bir genetik tahlil, HBS ile alakalı muhakkak kromozom bölgelerini tanımladı ve bu bölgelerin dopamin regülasyonunda rol oynadığını gösterdi. Bunun yanı sıra, çevresel faktörler de hastalığı tetikleyebiliyor. Kafein, alkol ve birtakım antidepresan ilaçlar (örneğin sertralin), dopamin istikrarını bozarak semptomları şiddetlendirebiliyor.

Huzursuz bacak sendromunun tedavisinde dopamin agonistleri uzun müddettir kullanılıyor. Lakin son yıllarda, Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi’nin (AASM) 2024 teklifleri bu yaklaşımı sorguluyor.

Dr. Buchfuhrer, “Dopamin agonistleri kısa vadede rahatlama sağlasa da, uzun vadede semptomları artırabilir. Bu yüzden gabapentin yahut pregabalin üzere alternatifler ön plana çıkıyor” dedi.

AASM, ferritin düzeyini 75’in üzerinde tutmayı ve demir desteğine öncelik vermeyi önerdi. Ayrıyeten, dipiridamol üzere yeni ilaçların dopamin istikrarını dolaylı yoldan destekleyerek umut vaat ettiği belirtildi.

Uzmanlar, ömür stili değişikliklerinin de semptomları hafifletmede tesirli olduğunu vurguluyor. Prof. Wirz-Justice, “Düzenli egzersiz, akşam saatlerinde kafeinden kaçınma ve ılık bir banyo, dopamin istikrarını destekleyebilir” diyor. HBS hastalarının %5-10’unu etkileyen bu durum, bayanlarda erkeklere nazaran iki kat daha sık görülüyor ve yaş ilerledikçe şiddetleniyor. Gebelik üzere hormonal değişimlerin yaşandığı periyotlarda de süreksiz olarak ortaya çıkabiliyor.

Huzursuz bacak sendromu, dopamin dengesizliğiyle ilişkili karmaşık bir nörolojik bulmaca olarak bilim insanlarının radarında kalmaya devam ediyor. Yabancı uzmanların ve son araştırmaların ortak noktası, bu rahatsızlığın sırf bir “huzursuzluk” değil, beyindeki kimyasal bir dengesizliğin dışa vurumu olduğu tarafında. Tedavi seçenekleri gelişse de, dopamin ve demir ortasındaki bağlantıyı daha uygun anlamak, bu uykusuz gecelerin sonunu getirebilir.