Uzun saatler boyunca direksiyon başında kalan şoförler, farkında olmadan ‘yol hipnozu’ ismi verilen bir zihinsel tuzağa düşebiliyor.

Tekdüze yollar, sabit sürat ve tekrarlayan görüntüler, beynin bir çeşit uyuşukluk haline geçmesine neden oluyor.

Uzmanlar, bu durumun yorgunlukla birleştiğinde dikkatsizlik riskini artırdığını ve trafik kazalarına yol açabileceğini vurguluyor.

Bilimsel çalışmalar, yol hipnozunun hem fizikî hem de ruhsal tesirlerini mercek altına alarak şoförleri bilinçlendirme daveti yapıyor.

YOL HİPNOZU NEDİR VE NASIL ORTAYA ÇIKIYOR?

Yol hipnozu, uzun periyodik sürüşlerde beynin otomatik pilot moduna geçmesiyle tanımlanıyor. ABD’de bulunan Stanford Üniversitesi’nden nörolog Dr. Andrew Huberman, bu fenomeni şöyle açıkladı:

“Monoton bir ortamda, beyin dış ihtarların azaldığını algılar ve dikkat düzeyini düşürür. Bu, şuurlu farkındalığın azalmasına ve reaksiyon müddetlerinin uzamasına yol açar.”

Huberman’a nazaran, yol hipnozu bilhassa gece saatlerinde, düz otoyollarda yahut az trafikli yollarda daha sık görüldü.

Journal of Sleep Research mecmuasında yayımlanan bir çalışma, yol hipnozunun uyku yoksunluğuyla birleştiğinde, şoförlerin %30’unun mikro uyku (birkaç saniyelik şuur kaybı) yaşadığını ortaya koydu.

İngiltere’deki Surrey Üniversitesi’nden uyku araştırmacısı Prof. Derk-Jan Dijk ise yorgunluğun bu durumu tetikleyen ana faktörlerden biri olduğunu belirterek şunları dedi:

“Yorgun bir beyin, monoton bir yolda daha kolay hipnotik bir duruma girer. Bu, göz kapaklarının ağırlaşmasından çok daha öte bir risk; büsbütün şuur dışı bir tepkisizlik hali”

Araştırmalar, yol hipnozunun en çok 4 saatten uzun sürüşlerde ve dinlenme molası alınmadığında tesirli olduğunu gösteriyor.

Yol hipnozunun trafik kazaları üzerindeki tesiri, bilimsel çalışmalarla da kanıtlandı.

ABD Ulusal Karayolu Trafik Güvenliği Yönetimi (NHTSA) datalarına nazaran, yorgunluk ve dikkatsizlik kaynaklı kazaların %20’sinde yol hipnozu faktörü rol oynadı.

Accident Analysis & Prevention mecmuasında yayımlanan bir tahlil, uzun aralıklı şoförlerin %15’inin yol hipnozu belirtileri yaşadığını ve bu şoförlerin kaza yapma mümkünlüğünün %25 daha yüksek olduğunu tespit etti. Bilhassa gece 00:00-06:00 saatleri ortasında bu riskin tepe yaptığı belirtildi.

Avustralya’daki Monash Üniversitesi’nden trafik psikoloğu Dr. Michael Regan, yol hipnozunun sırf yorgunlukla hudutlu olmadığını, yol dizaynının da tesirli olduğunu söyledi.

Regan, “Düz, tekdüze ve ağaçsız yollar, beynin uyarıcı bir referans noktası bulmasını zorlaştırıyor. Bu da hipnotik etkiyi artırıyor” diye ekledi.

Dr. Regan’ın yürüttüğü bir simülasyon çalışması, monoton yol şartlarında şoförlerin reaksiyon müddetlerinin 2 saniyeye kadar uzadığını ve bu mühletin bir kazayı önlemek için kritik olduğunu ortaya koydu.

Yol hipnozuna karşı alınabilecek tedbirler konusunda uzmanlar hemfikir. Prof. Dijk, “Her 2 saatte bir 15 dakikalık mola, beynin yine odaklanmasını sağlar. Ayrıyeten, kafeinli içecekler ve müzik üzere uyarıcılar süreksiz olarak dikkati artırabilir” dedi.

Dr. Huberman ise daha pratik bir yaklaşım sunuyor:

“Camı açarak pak hava almak, direksiyonu yavaşça hareket ettirmek yahut yol kenarındaki tabelalara dikkatle bakmak, beyni uyandırabilir.”

Bunun yanı sıra, çağdaş araçlardaki şoför ihtar sistemleri (örneğin şerit takip asistanı) de yol hipnozunun tesirlerini azaltmada yardımcı oluyor.

Hollanda’daki Delft Teknik Üniversitesi’nden trafik güvenliği uzmanı Prof. Marika Hoedemaeker, yol dizaynının değerine dikkat çekerek şunları dedi:

“Yollara yerleştirilen titreşimli şeritler, renkli işaretler yahut tertipli aralıklarla değişen görüntüler, şoförlerin dikkatini canlı tutabilir”

Hoedemaeker’in Transportation Research mecmuasında yayımlanan çalışması, bu tıp tasarım değişikliklerinin yol hipnozu kaynaklı kazaları %18 azalttığını gösterdi.

Yol hipnozu, çoklukla “Biraz daha yönetim ederim” niyetiyle göz arkası ediliyor. Fakat uzmanlar, yorgunluğun bir ihtar sinyali olduğunu ve bu sinyalin ciddiye alınması gerektiğini vurguladı.

Dr. Regan, “Birkaç saniyelik bir dalgınlık, ömür uzunluğu pişmanlığa yol açabilir. Molasız uzun sürüşler, yalnızca sizin değil, yoldaki öbür insanların da hayatını riske atar” diyerek şoförlere net bir bildiri verdi.

Yol hipnozu, çağdaş ömrün suratına ayak uydurmaya çalışan şoförler için kapalı bir tuzak olmaya devam ediyor.

Bilimsel araştırmalar ve yabancı uzmanların ikazları, bu durumun yorgunluk ve dikkatsizlikten beslendiğini açıkça ortaya koydu.

Uzun seyahatlerde mola vermek, çevresel uyarıcıları artırmak ve yol dizaynlarını güzelleştirmek, bu tehdidi azaltabilir.

Direksiyon başındayken beyninizin sizi yarı yolda bırakmasına müsaade vermeyin; zira yol hipnozu, fark edilmediğinde sessizce hayatları karartıyor.