İran – İsrail savaşıyla Türkiye’de ‘kur riski’ tehdidi oluştu!

İşte Dünya Gazetesinden Naki Bakır’ın yazısında belirttiği dış borç geri ödemesi ile ilgili ayrıntılar;

Ulusal iktisattaki kırıl­ganlıklara İran-İsrail sa­vaşıyla alevlenen küre­sel tansiyon ve belirsizliklerin ek­lenmesi, izleyen devirde yüklü dış borç geri ödemesi bulunan Türkiye için “kur riski” tehdi­di yarattı. Bir yıl içinde yapılma­sı gereken yüklü dış borç geri ödemesine karşılık Merkez Ban­kası rezervlerinin bunu karşıla­ma oranının milletlerarası norm­lara nazaran düşük olması, temel ris­ki oluşturuyor.

Türkiye’nin dış borç riski var mı?

Kurlarda ani ve sert bir yükseliş yaşanması duru­munda bunun, TL cinsinden borç ödeme yükünü artıracağı, borç çevirme kapasitesini zorlayaca­ğı ve bilhassa kısa vadede öde­necek dış borcun büyük bölü­münün borçlusu olan özel kesim üzerinde büyük baskı yaratabi­leceği bedellendiriliyor. Merkez Bankası’nın net rezervlerinin sı­nırlı seviyede olmasının, kur şok­larına karşı müdahale gücünü zayıflattığı belirtiliyor.

Türkiye borç batağına sürüklendi! Her haneye bir icra belgesi düşüyor

BİR YIL İÇİNDEKİ BORÇ ÖLÇÜSÜ 222,8 MİLYAR DOLAR

Türkiye’nin kısa vadeli dış borç stoku Nisan 2025 prestijiyle 168,4 milyar dolar olarak açıklandı. Vadesine bir yıl yahut daha az ka­lan uzun vadeli borçlarla birlikte gelecek bir yıl içinde ödenmesi gereken toplam dış borç mikta­rı ise 222,8 milyar dolara ulaşı­yor. Bunun da 65,8 milyar doları özel banka ve finans kuruluşları, 76,6 milyar doları gerçek dal fir­maları olmak üzere toplam 142,4 milyar dolarla en büyük kısmı özel dala ilişkin. Kamunun bir yıl içinde ödenecek dış borcu 50,7 milyar, Merkez Bankası’nın öde­yeceği ölçü 29,7 milyar dolar.

Merkez Bankası’nın brüt ulus­lararası rezervleri ise 13 Hazi­ran prestijiyle 155,9 milyar do­lar oldu. Brüt rezerv ölçüsü, bir yıl içinde ödenmesi gereken dış borcun yüzde 70’ine denk geli­yor. Lakin memleketler arası normla­ra nazaran rezervlerin kâfi sayı­labilmesi için en az bir yıllık dış borcu karşılayabilmesi gereki­yor. Milletlerarası Para Fonu (IMF) ve öbür finansal kuruluşlar, “re­zerv yeterliliği”ni değerlendi­rirken rezervlerin, vadesi bir yıl yahut daha kısa olan dış borçları büsbütün karşılayacak seviyede olmasını temel alıyor. Bu istikrar, bilhassa sermaye kaçışı yahut kur şoku üzere risklere karşı bir tam­pon sağlıyor.

Faiz ödemeleri anaparayı geçti

“Guidotti-Greenspan Kuralı”­na nazaran de bir ülkenin rezerv­lerinin, bir yıl içinde vadesi ge­len tüm kısa vadeli dış borçlarını (anapara ve faiz dahil) karşılaya­cak düzeyde olması gerekiyor. Bu kural, bilhassa gelişmekte olan ülkeler için kritik bir ölçüt. Bu normlara nazaran Türkiye’nin re­zervlerinin mevcut seviyesi ulus­lararası standartlara nazaran yeter­siz ve kur şoklarına ve dış finans­man risklerine karşı kırılganlık yaratabilecek bir seviyede bulu­nuyor.

Ek kriter olarak rezervle­rin, tıpkı vakitte 3-6 aylık itha­latı karşılayabilmesi ve cari açık üzere öbür dış finansman ihtiyaç­larını desteklemesi bekleniyor. Bu mevzuda 6 ay ve üzeri ise “gü­venli seviye” kabul ediliyor. Tür­kiye’nin ocak-mayıs devri dış ticaret bilgilerine nazaran aylık or­talama ithalatı 30 milyar dolar civarında gerçekleşti. Buna gö­re brüt rezervler 5 aylık ithalatı karşılayabiliyor. Lakin, swaplar ve başka yükümlülükler çıkarıl­dığında 35,4 milyar dolarla eksi seviyedeki net rezervler dikkate alındığında istikrar değişiyor. Ek­si net rezerv olgusu, ithalat kar­şılama kapasitesini önemli halde sonlandırıyor.

Hazine’nin dudak uçuklatan dış borcu aşikâr oldu. Milyarlarca doları buldu

SPEKÜLATİF ATAK MÜMKÜNLÜĞÜ VAR MI?

Spekülatif atak, mahallî ve yabancı yatırımcıların TL talebini azaltıp dövize yönelmesi durumunda yaşanıyor. Türkiye’de 2018 ve 2021 yıllarındaki jeopolitik tansiyonlar, döviz talebinde sıçramalara yol açmıştı. İran-İsrail savaşının da uzaması durumunda Türkiye’de bu çeşit bir atağı tetikleme potansiyeli bulunuyor.

Çatışmanın bölgesel bir savaşa dönüşme kaygısının, hane halkı ve şirketlerde döviz talebini artırdığı belirtiliyor. Hürmüz Boğazı’nın kapanması, petrol varil fiyatının 100 doların üzerine çıkması senaryosu, Türkiye’nin cari açığını ve enflasyonunu artırarak spekülatif atakları tetikleyecek faktörlerin başında geliyor. Özel kesimin kısa vadeli dış borcunda, kurdaki artışlarının TL cinsinden ödeme baskısını artırması, şirketlerin borç ödemeleri için döviz talebini yükseltmesi üzere durumların spekülatif atakları tetikleyebileceği söz ediliyor.

Savaşın, yüksek enflasyon ve TL’deki paha kaybı beklentisiyle tasarruflarını dövizde tutan hane halklarının bu eğilimini güçlendirmesi beklenen bir gelişme. Bankaların döviz yükümlülükleri de döviz talebindeki ani artışlarda likidite riski yaratabilecek bir öge. Ayrıyeten çatışmanın uzaması, jeopolitik risklerin artması durumunda yabancı yatırımcıların Türkiye’den sermaye çekebileceği ve dövize spekülatif yönelimin artabileceği belirtiliyor.

DOLARDA HER BİR KURUŞLUK ARTIŞ BORÇTA 22,3 MİLYAR TL BÜYÜME

Çatışmanın uzaması ve dövize spekülatif atağa, bu da kurda ani sıçramalara yol açabilecek bir faktör. Kurlarda yükselişle oluşacak kur farkı yükü ise bilhassa dış borçların geri ödenmesi ve döviz cinsinden yükümlülükler açısından kıymetli bir tehdidi oluşturuyor.

Kurlar yükseldiğinde dış borçların TL cinsinden maliyeti artıyor. Dolar/ TL kurundaki her bir kuruşluk artış, bir yılda ödenecek olan dış borcun ulusal para cinsinden karşılığını 2,2 milyar TL, on kuruşluk artış 22,3 milyar TL, 1 liralık artış ise 222,8 milyar TL büyütüyor. İzleyen devirde kurlarda sıçrama yaşanırsa bu gelişme, dış borç ödemeleri için TL cinsinden daha fazla kaynak gerektirecek.

Bu mümkünlük, bilhassa banka ve gerçek dal firmaları ile borç stokunun en büyük kısmının ödeyicisi pozisyonundaki özel bölüm için önemli bir risk oluşturuyor. Kur şoku yaşanması durumunda bunun bilhassa kamu bankaları ve özel bankalar toplamında 104,8 milyar dolara ulaşan döviz tevdiat hesapları, banka mevduatları ve gibisi yükümlülükler ile özel bölümün 62,2 milyar dolarlık ticari kredileri için ödeme baskısı yaratabileceği belirtiliyor. Mevduatların büyük kısmının vade yenilemesi beklense de istikrarsızlığın büyümesi durumunda yenileme oranları düşebiliyor.

KURDA ÖBÜR MÜMKÜN RİSKLER MERKEZ’İN AMACINI ZORLAYACAK

Kur artışı, ithalat maliyetlerini yükselterek enflasyonu tetikleyebiliyor. Bu nedenle kurlarda sert yükselişin, Merkez Bankası’nın fiyat istikrarı amacını zorlaştıracak ve faiz siyasetlerini sıkılaştırma baskısını artıracak bir faktör olduğuna işaret ediliyor. On iki aylık birikimli cari açık, Nisan 2025 prestijiyle 15,8 milyar dolar seviyesine ulaştı. Kur artışı, ithalat maliyetlerini artırarak cari açığı daha da büyütebilecek.

Swap hariç net rezervlerin 13 Haziran haftası prestijiyle ekside olması, Merkez Bankası’nın kur şoklarına müdahale kapasitesini sınırlayacak bir faktör. Türkiye’nin 24 Haziran prestijiyle 307 seviyesinde gerçekleşen 5 yıllık kredi risk priminin (CDS) de kur şokları durumunda yükseleceği belirtiliyor. Kurlardaki yükseliş risk primini, bu da dış borçlanma maliyetlerini artırıcı ve borç çevirme kapasitesini zorlayıcı bir faktörü oluşturuyor. ABD’de Trump siyasetlerinin yaratacağı enflasyonist baskılar ve artan tahvil faizlerinin de Türkiye’nin dış borçlanma maliyetlerini olumsuz etkilemesi bekleniyor.