Merkez Bankası duyurdu: Tüketim en çok yüksek gelir grubunda yavaşladı

TCMB’de Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, Yardımcı Ekonomist Barbaros Eriş ve Araştırmacı Alper Yıldırım tarafından hazırlanan “Parasal Sıkılaşma ve Gelir Seviyesine Nazaran Tüketim Harcamaları” başlıklı tahlil, Bankanın blog sayfası Merkezin Güncesi’nde yayımlandı.

Son devirdeki mali transfer düzeneğini daha uygun anlamak maksadıyla farklı gelir kümelerindeki tüketim harcamaları incelenen tahlilde, sıkı para siyasetinin, hanehalkının tüketim harcamalarını gelir seviyelerine bağlı olarak farklı biçimlerde etkilediği belirtildi.

Analizde, “Tasarruf imkanı daha fazla olan bireylerin yüksek mevduat getirileri sonucu harcamalarını azaltması beklenirken, talebi krediye hassas bireylerin harcamalarının ise yükselen kredi maliyetleriyle yavaşlaması beklenir. Bu yazıda, son devirdeki nakdî transfer sistemini daha düzgün anlamak hedefiyle farklı gelir kümelerindeki tüketim harcamalarını inceliyoruz.” tabirlerine yer verildi.

Gelir kümelerine nazaran harcama kalıplarının Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan Hanehalkı Bütçe Anketi dataları ile izlenilebildiği kaydedilen tahlilde, lakin bu dataların yıllık olarak yayımlandığı ve son bilginin 2023 yılına ilişkin olduğu hatırlatılarak, gelir kümelerine nazaran harcamaların vakitli bir formda ve yüksek bir frekansta direkt gözlemlenemediği aktarıldı.

Analizde, bu nedenle 2024 yılına da ışık tutacak dolaylı bir sistem izlendiği bildirildi.

İlk olarak, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) sepetinde yer alan eserlere tüketicilerin yaptıkları harcamaları ve hanehalkı gelirini kullanarak her bir eser için temsili tüketici gelirinin hesaplandığı belirtilen tahlilde, devam eden süreç şöyle anlatıldı:

“Ardından her bir eseri ilgili dal ile eşleştiriyoruz ve eserlere yönelik talebi ölçmek hedefiyle incelenen periyottaki perakende bölümü ciro ve satış hacmi bilgilerini kullanıyoruz. Ürün-sektör eşleşmesini ve temsili tüketici gelirini kullanarak perakende alt kesimlerini yüksek, orta ve düşük gelir kümesine hitap eden eserler olarak üç kategoriye ayırıyoruz. Son olarak, dalların cirolarını bu kategorilere nazaran toplulaştırıp gelir kümesi bazlı ciroları ve satış hacimlerini elde ediyoruz.”

Analizde, ciroların vakit içindeki seyri ayrıntılı incelendiğinde, cirolardaki yıllık artışın mali sıkılaşmayla birlikte tüm kategorilerde gerilediğinin gözlendiğine işaret edildi.

Söz konusu gerilemenin yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde daha bariz olduğu, sıkılaşmanın başlamasından çabucak evvel 2023 yılının ikinci çeyreğinde yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde yıllık ciro artışının düşük gelir kümesine hitap eden eserlerdeki artışın yaklaşık bir buçuk katı iken nakdî sıkılaşma ile birlikte her iki eser kümesindeki artış oranlarının misal düzeylere gerilediği tabir edildi.

Analizde ayrıyeten, mali sıkılaşma ile birlikte yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde ciro artışlarının düşük gelir kümesine hitap eden eserlerdeki artışın altına indiği, bu durumun bilhassa yüksek gelir kümesindeki hanelerin tasarrufa yöneldiğine işaret ettiği kaydedildi.

Satış hacimlerine bakıldığında da benzeri bir fotoğrafla karşılaşıldığı belirtilen tahlilde, “Yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerin satış hacmindeki değişim mali sıkılaşma öncesinde düşük gelir kümelerindeki yıllık değişimin yaklaşık 3 katı iken sıkılaşma sonrası artış oranları yakın düzeylere geriliyor. Öbür bir sözle yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerdeki satışlar, düşük gelir kümesine hitap eden eserlere nazaran mali sıkılaşmadan gerçek olarak daha fazla etkileniyor. Fakat cirodan farklı olarak, yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerin satış hacmindeki artış oranı başka eserlerin bir ölçü üzerinde. Bu müşahede, eser kümelerinin nispî fiyatlarında farklılaşma olduğuna işaret ediyor.” sözleri kullanıldı.

Analizde, özetle, mali sıkılaşmayla birlikte tüketim harcamalarının tüm gelir kümelerinde yavaşladığı ve en bariz yavaşlamanın ise nakdî sıkılaşma öncesinde öbür kümelere kıyasla çok daha güçlü seyretmiş olan yüksek gelir kümesine hitap eden eserlerde gerçekleştiği vurgulandı.